Πηγή: theoccupiedtimes.org
Η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – πλέον καταγράφουμε πού πηγαίνουμε, τι κάνουμε και τι σκεφτόμαστε σε κοινή θέα – έχει αλλάξει δραστικά τους τρόπους με τους οποίους συνδεόμαστε με τον εαυτό μας και με άλλους. Εφόσον η διάδοση των social media έχει γίνει αδιάλειπτη και συνήθης, έχουμε και εμείς άθελα μας επιδοθεί σε μια μαζική μετανάστευση στον κυβερνοχώρο. Για τον λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δώσουμε προσοχή σε όλα εκείνα που έχουν γίνει τετριμμένα και να εξετάσουμε τις ψυχο-κοινωνικές περιπλοκότητες που υφίστανται. Από την στιγμή που οι online κοινότητες έχουν μετατραπεί σε βασικούς τροφοδότες της προσωπικής μας εικόνας, τα social media έχουν οξύνει την αυξανόμενη εμμονή με ένα προσωπικό ίματζ και στάτους. Ενώ το άτομο είναι τελείως εμμονικό με τα retweets στο Twitter, τα likes στο Instagram και τα comments στο Facebook, ο μάταιος ναρκισσισμός έχει απλά γίνει κοινοτυπία. Αυτό που ενδεχομένως ξεκίνησε ως αθώα επιθυμία για προσωπική επιβεβαίωση γρήγορα εξελίχθηκε σε μη υγιή εμμονή με τους εαυτούς μας και τις ζωές μας.
Η πραγματικότητα είναι ότι οι online παραστάσεις και οι μικρο-επιβεβαιώσεις μπορεί να εμφανίζονται ασήμαντες αλλά όλα μαζί συντελούν σε μια κουλτούρα ανταγωνιστικού εγωτισμού. Η αέναη ορμή μας να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας μέσω ιστοσελίδων micro-blogging μπορεί να συγκριθεί με μια μορφή αυτο-προβολής. Καθώς, λοιπόν, το ανταγωνιστικό πνεύμα του ύστερου καπιταλισμού έχει διεισδύσει στα social media, μας έχει ουσιαστικά ζητηθεί να επανακαθορίσουμε την ταυτότητα μας ώστε να καταναλωθεί από ένα εξωτερικό κοινό. Ως ανθρώπινα εμπορεύματα, μας έχει ζητηθεί να σχεδιάσουμε, να βάλουμε μάρκες και να λανσάρουμε τις online ταυτοτητές μας. Σαν αποτέλεσμα, ο διαχωρισμός μεταξύ του “ανθρώπινου κεφαλαίου” και του πραγματικού κεφαλαίου έχει γίνει εξαιρετικά δυσδιάκριτος. Αντιθέτως, το ατομιστικό και ανταγωνιστικό πνεύμα των social media είναι αντιπροσωπευτικό της βαθιά ριζωμένης πίεσης να ικανοποιήσουμε τον στενό καπιταλιστικό ορισμό της επιτυχίας.
Εφόσον η αυθεντική κοινωνική αλληλεπίδραση έχει υπαχθεί στην κοινωνική δικτύωση και στην “δημιουργία επαφών”, έχουμε εισέλθει στην περίοδο του δικτυακού καπιταλισμού. Παρόλο που αυτή η ποσοτικοποιημένη μορφή κοινωνικής δικτύωσης είναι συναισθηματικά ατελής, προσφέρει ένα καλοδεχούμενο αντιπερισπασμό από τις ανώνυμες σχέσεις της αγοράς. Από την άλλη πλευρά, τα social media δεν μπορούν να ικανοποιήσουν την λαχτάρα μας για τα άυλα αγαθά – την φιλία, την ανάπαυση, το παιχνίδι, και την δημιουργικότητα – με μια εφήμερη διασκέδαση. Ενώ μπορούν να προσφέρουν έναν καταπραϋντικό αντιπερισπασμό από τα υπόλοιπα δεινά του καπιταλισμού, είναι εγγενώς μη ικανοποιητικά. Στο τέλος της μέρας, η μίκρο-δόξα των social media παράγει ένα ίματζ χωρίς ουσία, σύνδεση χωρίς επαφή και λόγο χωρίς νόημα. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε και να διυλίσουμε την προσφορά ψεύτικης ολοκλήρωσης.
Ενώ τα social media συντελούν στην εμπορευματοποίηση των εαυτών μας και των αλληλεπιδρασεών μας, έχουν επίσης ριζοσπαστικά αλλάξει και τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε με άλλους. Η αυξανόμενη εμμονή μας με το ίματζ και την δικτύωση έχει συντελέσει σε μια αυξανόμενη απομόνωση. Η εμμονή των social media με την ατομικότητα έχει μεταθέσει το ενδιαφέρον μακρυά από το συλλογικό. Παρόλο που το δίκτυο των επαφών μας έχει διευρυνθεί, έχει ταυτόχρονα γίνει πιο ρηχό. Μπερδεμένοι σε ένα σπιράλ παροδικών, εικονικών συναντήσεων, πολλοί από εμάς έχουν γίνει εσωστρεφείς και ζουν ιδιαίτερα ατομιστικές ζωές. Παρόλο που πλέον μπορούμε να επικοινωνούμε άμεσα η μία με την άλλη, απελευθερωμένοι από τα όρια του χώρου και του χρόνου, έχουμε αποκοπεί. Απεναντίας, η διασυνδεσιμότητα δεν μετατράπηκε σε αυθεντική διϋποκειμενικότητα.
Χωρίς κάποια διάθεση για νοσταλγική επίθεση στην νεωτερικότητα, είναι παραπάνω από γεγονός ότι τα social media έχουν ριζοσπαστικά αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε. Ένα μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου μας καταναλώνεται στις παραπλανητικές εφαρμογές τους. Δεν ισχυρίζομαι ακριβώς ότι η φιλία έχει υποκατασταθεί από τα social media αλλά ενώ η ευκολία της άμεσης επικοινωνίας αυξάνεται, οι πληροφορίες που θα μπορούσαν να επικοινωνηθούν πίνοντας μια μπύρα ή σε μια ενημερωτική συνάντηση μπορούν πια να αναγνωσθούν ταχύτατα στην προσωπική σελίδα στο Facebook ενός φίλου ή μιας φίλης. Το Facebook προσομοιώνει την φιλία χωρίς την ανάγκη φυσικής παρουσίας, κάτι το οποίο απαιτεί μια πραγματική σχέση. Ενώ οι κοινότητες social media μπορούν προφανώς να προσφέρουν εξαιρετικές πηγές αμοιβαίων ανέσεων για τα άτομα, η υψηλή τεχνολογική σύνδεση δεν μειώνει την ανάγκη για πραγματική αλληλεπίδραση. Το να γίνεις ένα ατομικό σημείο σε ένα εικονικό δίκτυο δεν θα αντικαταστήσει ποτέ το να είσαι μέρος μιας αληθινής κοινότητας.
Καθώς οι στενές σχέσεις γειτνίασης έχουν χαλαρώσει τα τελευταία χρόνια, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είμαστε πιο μοναχικοί από ποτέ. Ανεξάρτητα από το αν αυτό αληθεύει ή όχι, έχει ενδιαφέρον να ερευνήσουμε την επίδραση των social media στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, αν και το αίσθημα της μοναξιάς προφανώς δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο -τα άτομα έχουν νιώσει μόνα μέσα στο πλήθος από την απαρχή του πολιτισμού- τα social media έχουν πράγματι φέρει περισσότερα από αυτά τα συναισθήματα στο φως. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να επεκτείνουμε την ανάλυσή μας για τον ύστερο καπιταλισμό στις μικρο-δομές της καθημερινής ζωής και να διερευνήσουμε το σύνδεσμο μεταξύ του ολοένα και περισσότερο εξατομικευμένου τρόπου ζωής και της εξάπλωσης των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι παράγοντες που εξηγούν τα ογκούμενα επίπεδα απομόνωσης είναι σύνθετοι και με μεγάλο εύρος. Για παράδειγμα, η αύξηση των ωρών εργασίας και οι αποστάσεις που οι άνθρωποι διανύουν μέχρι τον τόπο εργασίας τους σημαίνουν ότι είμαστε αναγκασμένοι να ξοδεύουμε περισσότερο από τον ελεύθερό μας χρόνο στα social media. Επιπλέον, η ανάγκη καταγραφής και διάδοσης των γεγονότων την ώρα που συμβαίνουν σημαίνει ότι συχνά είμαι μαζί μόνοι. Αυτό οδηγεί σε μια συνήθη/κυρίαρχη αίσθηση αποπροσανατολισμού και μη-οικειότητας με το παρόν. Ειρωνικά, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κερδίσεις αυθεντική μοναχικότητα όταν είμαστε συνεχώς περικυκλωμένοι από ηχηρούς κοινωνικούς περισπασμούς των συνδεδεμένων μας συσκευών.
Καθώς τα social media μας έχουν κάνει εμμονικούς με τους εαυτούς μας και την εικόνα μας, έχουν ακόμα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με άλλους. Στην ουσία, τα social media έχουν συμβάλλει σε μια ταυτόχρονη αύξηση του ατομισμού, αυτο-προβολής, κοινωνικής απομόνωσης και συλλογικής αποσύνδεσης. Αν και υπάρχουν άλλοι δομικοί παράγοντες κλειδιά στην υπόθεση αυτή, τα social media παρέχουν ένα κριτικό φακό στon κοινωνικό απομονωτισμού του δικτυωμένου καπιταλισμού. Αντί τα social media να εγκαταλειφθούν σε κάτι το μη-ιδεολογικό, είναι ζωτικό να αναλύσουμε τα φαινομενικά συνηθισμένα και τετριμμένα χαρακτηριστικά του ύστερου καπιταλισμού.
* σημείωση της μετάφρασης: η αγγλική λέξη cell έχει πολλαπλά νοήματα. Μπορεί να ερμηνευθεί ως κυψέλη, ως κελί, ως πυρήνας. Ο τίτλος του άρθρου θα μπορούε να αποδοθεί και με τη λέξη ‘κελί’, παρόλα αυτά επιλέχθηκε η ‘άτομο’ καθώς το άρθρο εστιάζει στη μοναχικότητα του ατόμου σε έναν πλήρως διασυνδεδεμένο κόσμο.